“Je huis isoleren is om de een of andere reden niet echt sexy.”

Jorien de Lege over Nederland van het gas af

Nederland moet van het gas af. Dat is de mening van Jorien de Lege (38), campagneleider Energie voor Milieudefensie. Maar hoe moet dat dan gebeuren? In een uitzending van Zondag met Lubach in november beredeneerde presentator Arjen Lubach dat het geen goed idee is om van het gas af te gaan. Het zou volgens hem namelijk duur en tijdrovend zijn. Volgens Lubach kunnen we beter eerst de slechtst geïsoleerde huizen isoleren en groene energiebronnen vergroten, daarna pas warmtepompen installeren en de gaskraan dichtdraaien.

Jorien is het hier mee eens. Maar ook deels oneens. In haar werk als campagneleider kijkt ze naar een langetermijnstrategie op het gebied van alles wat met energie en klimaat te maken heeft. Ook is ze één van de eerste Nederlanders die van het warmtenet is afgekoppeld om op all electric over te gaan. Op Twitter noemt ze zichzelf dan ook “milieuridder” en een “trotse deuger” (het tegengestelde van “deugniet”). Naast dat ze actief bezig is met het gas in Nederland, heeft ze voor ze bij Milieudefensie kwam zes jaar lang vanuit Greenpeace actie gevoerd tegen kerncentrales. Ook dit is een onderwerp dat Lubach maar al te graag voorbij laat komen in zijn afleveringen. 

Kernenergie is volgens Jorien “een vertragingstechniek, die vooral wordt toegepast door mensen die niet van windmolens houden”. Volgens haar heeft de ontwikkeling van kerncentrales stilgestaan sinds de jaren 60 en zijn ze nog steeds te gevaarlijk, en daardoor duur. Ook zouden ze volgens haar te veel tijd kosten om te bouwen. En dan hebben we het nog niet eens over het afval gehad. “(…) en dat is niks ten nadele van Arjen Lubach, maar het is nou eenmaal zo, dat vooral mensen met een bovenmatige interesse voor techniek kernenergie gewoon tof vinden. “Kernenergie is vooral afleiding van wat er echt moet gebeuren.” 

Maar, wat moet er dan wél echt gebeuren? Wij hebben het namens JMA aan Jorien gevraagd: 

Anouk: Allereerst over Nederland van het gas af. In het item van Lubach beredeneerde hij dat het geen goed idee was om van het gas af te gaan. Wat vind je daar zelf van?

“Ik heb die uitzending ook gezien: het is grappig hoe mensen naar die uitzending kijken. Wat ik namelijk voornamelijk hoorde, was de conclusie dat iedereen moest gaan isoleren. En daar ben ik het echt hartgrondig mee eens, dat is ook de kern van onze campagne. 

We hebben daar allerlei systemen voor bedacht en laten doorrekenen hoeveel het kost als we heel Nederland willen kunnen laten isoleren. (…) We zijn het afgelopen jaar bezig geweest een systeem te verzinnen waarmee isoleren net zoiets wordt als studeren: haalbaar en betaalbaar voor iedereen.  (…) Het is een combinatie van subsidies en leningen waarbij mensen naar draagkracht terugbetalen. Net als bij studeren: als je na 15 jaar geen baan hebt waardoor je je studielening kunt afbetalen wordt het restbedrag kwijtgescholden.

Maar, om terug te komen op Arjen Lubach: ik zag wel dat er een aantal dingen werden gezegd die gewoon niet kloppen. Zoals bijvoorbeeld dat zonnepanelen in de winter minder opleveren, dat is precies andersom. Dat is heel gek, maar een goede, zonnige, koude winterdag levert een hoger rendement op van je zonnepanelen dan een hittegolf in de zomer.”

Anouk: Oh? Bijzonder.

“Ja, dat is omdat zonnepanelen zelf ook oververhit raken, waardoor het omzetten van de energie naar elektriciteit minder goed gaat.”

Anouk: Dat had in het item betrekking op warmtepompen, dat ze veel elektriciteit kosten in de winter. Is dat zo?

“Ja kijk, in de winter staan ze aan. Ik heb een warmtepomp, ik heb hem zelf geïnstalleerd, dus ik zat eerst op een warmtenet, en dat zou gestookt worden met biomassa. Dat wilde ik liever niet. Toen ben ik, misschien wel als eerste in Nederland, van het warmtenet afgegaan en heb ik zo’n pomp bij mij op het dak gezet. Een warmtepomp heeft als groot voordeel op bijvoorbeeld een warmtenet, waarbij je voortdurend warm water in je huis krijgt, dat hij alleen maar aanslaat op momenten dat je huis afkoelt. Natuurlijk staat die warmtepomp in de winter hard te werken, maar in de zomer doet hij bijna niks: daarom is hij ook zo zuinig.

Natuurlijk heeft hij elektriciteit nodig. Mijn elektriciteitsverbruik is echt wel gestegen sinds ik een warmtepomp heb. Maar ik heb ook zonnepanelen op mijn dak, dus ik wek ook een heleboel hernieuwbare energie op. Ook doe ik mee in winddelen, dus ik financier een onderdeel van een windmolen, en die draait in de winter door. 

Het ligt dus veel genuanceerder dan wat hij (Lubach) in die paar minuten in dat item kon uitleggen. En sommige dingen kloppen gewoon écht niet. Maar uiteindelijk was zijn hoofdboodschap dat het niet verstandig is om nu van het gas af te gaan en dan vervolgens de biomassacentrale aan te zetten, en daar ben ik het mee eens. Ik ben het er ook helemaal mee eens dat we allemaal als een dolle ons huis moeten gaan isoleren. Dan hebben we veel minder elektriciteit, gas, biomassa of wat voor brandstof dan maar ook nog nodig om ons huis warm te krijgen. Dus ik was niet zo heel negatief over dat item.”

Anouk: Wat vind je dan van de snelheid waarmee we van het gas af gaan? Want het gaat volgens Lubach heel langzaam. Wat voor toekomst zie je hierin?

“Het is heel dubbel, want aan de ene kant gaat het veel sneller dan de critici zeiden dat het zou kunnen gaan, want het isoleren van je huis is helemaal zo ingewikkeld niet, en het is ook zo duur niet, het is alleen heel onbekend en om de een of andere reden niet echt sexy. 

Er is een onderzoek geweest, dat zelfs als mensen gratis hun huis zouden kunnen isoleren, maar één op de drie mensen ‘ja dat wil ik wel’ zeiden. Er zit nog een heleboel angst voor gedoe bij; wat doet dat met m’n huis, is er dan troep, moet m’n keuken er dan uit, mag ik dan niet meer op gas koken: dit is echt veranderpijn wat we merken. Maar ook dat gaat eigenlijk sneller de goede kant op dan we hadden verwacht. 

In 2030 hebben we 8 miljoen woningen in Nederland, waarvan er nu nog 90% op gas worden verwarmd. En de helft van de woningen in Nederland is slecht geïsoleerd. Het geeft een beetje aan dat we van ver moeten komen. Maar we hebben laten uitrekenen dat als je begint bij isoleren er 2,3 miljoen woningen rendabel, dus kosteneffectief, vóór 2030 geïsoleerd kunnen worden. Dat is echt héél veel.

En dat betekent ook dat er 30 tot 65 duizend nieuwe banen bijkomen. En de mensen die dan eenmaal in die branche gaan werken, die hebben nog werk tot sowieso 2050 want dan moet de gehele bebouwde omgeving geïsoleerd zijn. 

Dus die isolatieroute: ja, gaat langzaam, zou eigenlijk veel sneller moeten gaan voor het klimaat, maar aan de andere kant gaat het ook verbazingwekkend snel als je bedenkt wat de opgave is en hoe snel deze hele branche nu aan het opkomen is, dus het is een beetje dubbel.”

Nina: Want, Lubach heeft het op een gegeven moment over hoe Duitsland nu juist op aardgas overgaat, in plaats van eraf, zoals wij dat doen. Wat vind je van het feit dat dat soort dingen nationaal geregeld worden? Is het niet handiger om daar een soort van overkoepelend EU-beleid op te voeren?

“Ja, natuurlijk is het handig als je EU-breed bepaald beleid invoert, daarom is het ook zo belangrijk dat, wereldwijd zelfs, het Klimaatakkoord van Parijs in ieder geval is afgesproken. Een gezamenlijk doel hebben helpt heel erg. Want dan kun je elkaar tenminste ergens op aanspreken. Maar historisch gezien hebben al die landen een compleet andere energie-infrastructuur. 

De Duitsers doen een heleboel goed: de Energiewende bijvoorbeeld is echt een toonbeeld van vooruitstrevendheid. Ze zijn daar in de jaren 90 al mee begonnen, en nu merk je ook dat zij qua opwek van duurzame energie van zon en wind zoveel hebben dat het bijna gratis aangeboden wordt aan Nederland. De gasboeren hier zijn weer aan het klagen want er is weer van die spotgoedkope, schone stroom uit Duitsland op de markt.”

Nina: [sarcastisch] Wat naar!

“Ja, heel vervelend [lacht]. Aan de ene kant is Duitsland dus een gidsland, maar dat wil niet zeggen dat ze alles goed doen, of dat wij één op één hun methode kunnen overnemen. Wat bijvoorbeeld heel lastig is in Duitsland, is dat een groot deel van de huishoudens helemaal niet op een centrale verwarming die gasgestookt is zit, of op elektrische verwarming zoals in Frankrijk, maar op oliekachels. Als je dan overstapt op gas, wat natuurlijk vrij snel gaat en ook niet zo duur is, dan kan ik me er iets bij voorstellen dat ze in Duitsland die keuze maken. Aan de andere kant, als ze het in één keer goed willen doen, en dat is ook het meest kostenefficiënt, dan zouden ze meteen overstappen op warmtepompen. Maar ook de huizen in Duitsland zijn niet allemaal even goed geïsoleerd. Je hebt tijd nodig om dat allemaal voor elkaar te krijgen. 

In die zin lijkt Nederland dan weer wél op Duitsland, want wij hebben ook tijd nodig om onze bebouwde omgeving goed te isoleren. Wij zeggen ook: als je moet kiezen tussen morgen helemaal van het gas af, maar voor maar een paar wijken, want harder gaat het gewoon niet, óf als een dolle isoleren en hybridewarmtepompen ophangen, die nog maar een klein beetje gas gebruiken, en zodra het kan over op all-electric, dus de échte warmtepomp: dan zou je veel meer besparen met grootschalig isoleren. 

Dus het zou het allerbeste zijn als ze in Duitsland op gas overgaan overslaan, maar ik kan me ook wel voorstellen dat dat niet in alle gevallen even handig is. En dat voor hen van olie naar gas een stap in de goede richting is… Nederland zit al op gas. Dus als wij een stap in de goede richting willen nemen, zullen we echt iets anders moeten gaan doen. 

Wij moeten ook gewoon onze klimaatdoelen halen. En op sommige vlakken lopen we zó gigantisch achter, we zijn echt het vieste jongetje van Europa. Dus het argument van: “we zouden het Europees moeten doen en Nederland moet geen voorloper zijn”, ik moet daar altijd wel een beetje om gniffelen want dat is nou echt alternative facts: Nederland loopt bijna nergens in voor.”

Anouk: Nou eigenlijk zijn we dan toch wel voorloper in dat wij al vrij lang op het gas zijn?

“Ja, dat heeft ons vooral heel erg rijk gemaakt. Even een historisch uitstapje, oma vertelt: In de jaren 50, toen de gasbel onder Groningen werd ontdekt, toen hadden ze zoiets van: “oh dat is handig!” dat het heel veel gas was. Maar het was eigenlijk niks waard, want heel Nederland gaat over op kernenergie. Dat noemden ze toen: too cheap to meter. Het zou zó goedkoop zijn dat iedereen op kernenergie zat, dat je zelfs stofzuigers met een kleine kernreactor erin zou hebben, en we zouden niet eens meer een energiemeter nodig hebben want het was toch allemaal gratis. 

Dat was het sprookje van nucleair dat in Nederland werd verteld. En toen zijn we als Nederland ons gas spotgoedkoop gaan verkopen aan het buitenland, onder andere. Want we moeten ervan af, straks zat iedereen immers aan de nucleaire energie. En toen hebben we alle kolenkachels in Nederland in vijf jaar door gaskachels vervangen, want dan konden we dat gas lekker kwijt. Dus mensen konden ook helemaal niet kiezen, er zat geen burgerparticipatie bij, het was gewoon: ‘wilt u een bruine of wilt u een witte?’ en dat was het. Het was ook best grappig, mensen waren daar best wel boos over: pak mij niet mijn kolenkit af! En dat soort dingen.”

Nina: Maar wel effectief, dus?

“Ja, super effectief!”

Nina: Is dat iets wat nu ook weer zou kunnen, denk je? Ik ben helemaal voor burgerparticipatie hoor, maar denk je dat een hardere grip van de overheid op zo’n soort kwestie effectief kan zijn?

“Ik denk dat dat niet meer gaat werken, anno 2020. Burgers hebben ook gewoon recht op invulling van hun eigen huis. Dus alles wat achter de voordeur gebeurt zal de overheid toestemming voor moeten vragen.  Het is natuurlijk ook goed dat in Nederland de burgers actief mee kunnen doen aan wet- en regelgeving, en ook met alternatieve plannen kunnen komen. 

Warmtenetten, die nu bejubeld worden als dé oplossing voor alles, zijn bijvoorbeeld echt niet-democratisch. Je huis wordt er net als op het gasnet op aangesloten. Daar heb jij als bewoner niks over te zeggen, want dat beslist de ontwikkelaar die je huis bouwt. Vervolgens is er maar één aanbieder. Dus wat valt daar nou nog over te zeggen? Terwijl, als jij je huis gaat verduurzamen, dan heb jij zelf de keuze over wat voor warmte jij je huis wil laten binnenkomen. Dat is in die zin veel democratischer. 

“(…) We zien overal in de wereld dat mensen hun rechten wordt afgenomen, juist als bijvoorbeeld grote bedrijven energie willen gaan opwekken of distribueren of landwegen gaan ontginnen. Uiteindelijk is dat nooit de goede weg, we zullen het met z’n allen moeten doen. Wat denk ik het belangrijkste is, is dat de overheid er niet een “communicatie-dingetje” van maakt, zo van, we hebben drie keer een open avond gehad, de mensen hebben kunnen luisteren, vinkje erachter en de burgerparticipatie is klaar. Je moet daadwerkelijk willen horen wat de vragen zijn van mensen en waar ze naar op zoek zijn. Het moet een gesprek zijn, in plaats van een communicatieoffensief om draagvlak te creëren. Draagvlak creëer je niet, dat ontstaat.

Maar ja, bij alles wat je zelf mag kiezen, en dat ga je doen met 18 miljoen mensen: dat kost gewoon tijd. Dus in vijf jaar klaar… Ik zie het niet meer gebeuren.” 

Anouk: We hebben een podcast gedaan met een oud Shell-medewerker en iemand van Milieudefensie. Daar hebben we het gehad over waterstof als drager van energie. 

Nina: Hoe zit het met waterstof?

“Waterstof is ook zo’n onderwerp waar vooral mensen die op zoek zijn naar een soort duizend-dingen-doekje voor de energietransitie helemaal warm en wollig van worden. 

Waterstof kan echt wel een nuttige techniek zijn, vooral als chemische batterij. Want bijvoorbeeld al die schone energie uit Duitsland, die nu ook in de nacht wordt opgewekt, vervliegt: er wordt een heleboel elektriciteit opgewekt, en als er op dat moment geen vraag naar is dan is het poef, gewoon weg. Dat is zonde, natuurlijk. Als jij op dat soort momenten je overschot kan omzetten in waterstof waardoor je die energie kunt bewaren, dan is dat natuurlijk altijd beter dan het maar gewoon te laten gaan. Dus waterstof kan echt wel zin hebben. Dat gezegd hebbende zal de rol van waterstof echter altijd vrij marginaal zijn. 

Er zijn een heleboel mogelijke toekomstscenario’s waar de energiehuishouding van Europa naartoe kan gaan. Je ziet wel dat elektriciteit een hele grote rol gaat spelen: misschien wel tweederde van de energiemix. We gaan bijvoorbeeld niet alleen onze transport en ons vervoer elektrificeren, maar ook een groot deel van de industrie. In de gebouwde omgeving gaat ook meer dan 60% van de huizen op een warmtepomp over, wat een all electric-oplossing is. De rol van waterstof is dan de overschotten omzetten in waterstof en die dan als appeltje voor de dorst ergens anders voor in kunnen zetten. 

Maar er zijn nu ook allerlei wensdromen van een waterstofeconomie waarbij alle vrachtwagens rijden op waterstof, alle industrie op waterstof zit, alle huizen met waterstof verwarmd worden: en dat komt toch een beetje voort uit het willen behouden van het huidige systeem. Want, nerd alert: het huidige systeem is vooral moleculair, dus dat betekent dat onze energie is gebaseerd op brandstof: we steken iets in de fik, een hele hoop moleculen, en daar krijgen we dan weer hitte van waarmee we weer stroom opwekken of iets anders doen. Het systeem van de toekomst bestaat uit elektronen, dus dat is volledig geëlektrificeerd. 

De mensen die het meest enthousiast zijn over waterstof, die hebben niet zo’n zin in een elektrische toekomst. Want dat betekent dat je je elektriciteitsnet moet gaan verzwaren, dat je inderdaad de gasleidingen uit alle huizen moet gaan slopen, dat grote bedrijven die op moleculen gebaseerd zijn en daar hun geld aan verdienen hun businesscase verliezen. Die willen een soort van fossiel blijven, maar dan wordt de brandstof vervangen door waterstof. Nou, daar zijn we [Milieudefensie] dan weer niet zo heel erg van gecharmeerd [lacht].”

Anouk: Niet zo gek dan dat het waterstof idee van een oud Shell-medewerker komt.

“Nee, en er wordt natuurlijk heel veel subsidie aan uitgegeven, dus Shell is nu bijvoorbeeld ook al subsidie aan het aanvragen voor CCS (het opslaan van CO2), al een half miljard in de pocket. 

Eerst krijgen ze belastingvoordelen bij het veroorzaken van de CO2-uitstoot, en vervolgens vragen ze miljarden aan om de CO2-uitstoot weer op te lossen: verdienen ze twee keer aan de vervuiling die ze zelf veroorzaken. Zo is dat met waterstof ook en beetje. Als er grote subsidies naar waterstof gaan, betekent dat ze hun volledige aanvoerroutes en hun infrastructuur kunnen behouden. En wij domme burgers gaan er nog voor betalen ook! [lacht] 

Dus het is in feite logisch dat zij waterstof opperen, het is natuurlijk minder logisch dat ze ermee weg kunnen komen. Al met al: waterstof, prima techniek. Dat moeten we zeker verder ontwikkelen, alleen niet teveel hoop hebben dat het ook alles gaat oplossen.”

De kracht van Milieudefensie ligt volgens Jorien in de achterban. Zelf hebben ze maar 100 medewerkers, maar: “We hebben iets van 100.000 mensen in onze achterban, dat zijn meer leden dan de gemiddelde politieke partij heeft.” Met deze achterban worden ze ook gehoord in Den Haag omdat: “ze weten namens wie we dat zeggen.” Ze hebben dus wel degelijk iets te zeggen over welke richting we op moeten in het klimaatdebat.

En de toekomst ziet er volgens Jorien de Lege dus elektrisch uit. Voornamelijk opgewekt uit zonnepanelen en windmolens, en met behulp van warmtepompen kunnen snel over op all electric. Waterstof mag er wel een handje bij helpen, kernenergie absoluut niet. Als we maar vooral niet vasthouden aan het ouderwetse systeem, zoals met gas en houtstook. En: als de sodemieter alles gaan isoleren. 

Benieuwd naar de podcast over Shell? Check de brutale klimaatvragen podcast op Spotify